Maofi sa wa Wizara ya Maliasili na Utalii, wataalamu kutoka Chuo Kikuu
cha Kilimo Sokoine (SUA), wafanyakazi wa Shirika la Hifadhi za Taifa
(TANAPA) na maofi sa Taasisi ya Wanyamapori Tanzania (TAWIRI) wakiwamo
madaktari, wakifanya uchunguzi wa Faru John baada ya kufa katika eneo la
Sasakwa Grumeti.
SAKATA la kutoweka kwa faru John lililoibuliwa wakati wa ziara ya Waziri
Mkuu, Kassim Majaliwa katika mikoa ya Arusha na Manyara linazidi
kuchukua sura mpya kila kukicha.
Taarifa zilizolifikia MTANZANIA baada ya kufanya uchunguzi wa sakata
hilo kwa wiki kadhaa sasa, zinaonyesha kwamba uamuzi wa kumhamisha faru
huyo kutoka Hifadhi ya Bonde la Ngorongoro ulihusisha mamlaka za kitaifa
za Serikali.
Habari kutoka vyanzo vya kuaminika zinaeleza kwamba mchakato wa
kuhamishwa kwa faru John kutoka Hifadhi ya Bonde la Ngorongoro kwenda
Grumeti, ulianza katika eneo la Nyasirori ndani ya Hifadhi ya Serengeti
Aprili 17, 2015.
Uamuzi huo kwa mujibu wa vyanzo vya uhakika serikalini, ulianza siku
hiyo hiyo wakati wa tukio la kuwafungulia mbwa mwitu waliokuwa
wamehifadhiwa katika eneo maalumu huko Nyasirori.
Vyanzo vya uhakika vya habari vinaeleza kwamba mjadala kuhusu kuhamishwa
kwa faru John ulifanyika wakati watendaji wakuu wa taasisi za uhifadhi
za Serikali zinazounda Kamati Maalumu ya Kuwalinda Tembo na Faru
(National Elephant and Rhino Steering Committee) wakiwapo.
Miongoni mwa watendaji wanaotajwa kuwapo wakati wa mjadala kuhusu
kuhamishwa kwa faru huyo kutoka katika Bonde la Ngorongoro kutokana na
sababu za kitaalamu, ni Mhifadhi Mkuu wa Mamlaka ya Bonde la Ngorongoro
(NCAA), Dk. Fadhili Manongi na Mkurugenzi Mkuu wa Shirika la Hifadhi za
Taifa (TANAPA), Allan Kijazi.
Wengine ni Mkurugenzi Mkuu wa Taasisi ya Utafiti ya Wanyamapori
(TAWIRI), Dk. Simon Mduma na mwakilishi wa Mkurugenzi wa Idara ya
Wanyamapori aliyefahamika kwa jina la Alex Choya.
Taarifa kuhusu kuwapo kwa haja ya kuhamishwa kwa faru huyo zilipelekwa hadi Wizara ya Maliasili na Utalii.
Kufikishwa kwa suala hilo wizarani kulifuatiwa na hatua ya aliyekuwa
Katibu Mkuu wa wizara hiyo, Dk. Adelhem Meru, kuwaandikia barua
watendaji wa Mamlaka ya Bonde la Ngorongoro kutekeleza uamuzi huo
ifikapo Desemba 31, 2015.
Alipoulizwa kuhusu uwapo wa barua hiyo, Waziri wa Maliasili na Utalii,
Profesa Jumanne Maghembe, alisema ni kweli barua hiyo ipo kwenye
kumbukumbu za wizara.
“Ni kweli hiyo document ipo, lakini hili suala la faru John linafanyiwa
kazi na vyombo vya dola. Nadhani si vizuri kulijadili kwa undani sasa,
tusubiri matokeo ya uchunguzi,” alisema Waziri Maghembe.
Wahifadhi kadhaa waliozungumza na gazeti hili kutoka Serengeti na
Ngorongoro juu ya sakata hilo, walieleza kwamba kiini cha kufikiwa kwa
uamuzi huo kulitokana na mabadiliko makubwa ya kitabia aliyokuwa nayo
faru John tangu mwaka 2002.
“Faru John alizaliwa ndani ya Ngorongoro, na alianza kuonyesha tabia za
ukorofi dhidi ya faru wengine madume mwaka 2002,” alieleza mhifadhi
mmoja anayefanya kazi Ngorongoro.
Mhifadhi mwingine alimweleza mwandishi wetu kwamba hali hiyo
ilisababisha Mamlaka ya Bonde la Ngorongoro kufanya mawasiliano na
TAWIRI kuhusu hatua za kuchukua.
Alisema kuwa hali ilizidi kuwa mbaya na mwaka 2005 kiliitishwa kikao
kingine kujadili matatizo ya faru John ambaye tabia yake ya kuwapiga
faru wengine ilisababisha wanyama hao kutoka ndani ya Ngorongoro na
hivyo kusababisha ugumu wa kuwalinda.
“Tatizo jingine lililotokana na ubabe wa faru John, ni gharama kubwa za
ulinzi wa faru waliokimbia vipigo, na kutawanyika hadi kwenye mashamba
ya watu.
“Faru wana tabia moja, pindi wanapopigana, yule aliyeshindwa huondoka
eneo husika,” alieleza mhifadhi mwingine aliyezungumza na MTANZANIA.
Taarifa kutoka Ngorongoro zinaeleza kuwa mwaka 2013 tatizo la faru John
lilizidi kuwa baya zaidi pale kreta, baada ya faru huyo kuua wenzake
wawili.
Katika tukio hilo, faru John anatajwa aliua ndama (jike) kwa kumchoma na pembe na kisha akaua dume mwenzake katika mapigano.
Mhifadhi huyo aliliambia gazeti hili kwamba faru John ndiye aliyekuwa na
watoto wengi katika Bonde la Ngorongoro kuliko faru mwingine yeyote.
Tukio la faru John kumuua ndama kwa pembe lilitokea wakati alipokuwa akijaribu kumpanda mama yake.
“Faru John alianza kuwapanda watoto wake, jambo ambalo kitaalamu si
salama kwa uhai wa faru, hivyo kuendelea kumwacha pale kreta lilikuwa
jambo la hatari.
“Baada ya matukio hayo ya 2013, kikao kilikaa tena ambapo TANAPA pia
walihudhuria, swali kubwa likiwa ni wapi ambako faru John alipaswa
kupelekwa?” alisema mhifadhi mwingine.
Kwa mhifadhi huyo, uamuzi wa kwanza ulikuwa ni kumtoa faru John na
kumpeleka katika Hifadhi ya Mkomazi ambako kuna makazi maalumu ya faru
(rhino sanctuary).
Hifadhi ya Mkomazi ambako hata hivyo uamuzi huo ulikwama, iko chini ya uendeshaji wa mwekezaji Tony Fitz John.
Kukwama kwa uamuzi huo wa kwanza pia kunaelezwa kulisababishwa na
taarifa kwamba katika Hifadhi ya Mkomazi kulikuwa na uwiano sawa kati ya
faru madume na majike.
Taarifa nyingine zinasema mwaka huo huo wa 2013, ulifikiwa uamuzi
mwingine wa kumkata pembe faru huyo kama njia ya kupunguza madhara
aliyokuwa akisababisha katika hifadhi, jambo ambalo lilifanyika.
Wakati wahifadhi wakiumiza vichwa kuhusu nini kifanyike, faru wawili
waliokuwa Grumeti, waitwao Limpopo (dume) na Laikipya (jike) walipoteza
maisha.
Taarifa zinasema Limpopo aliuawa wakati akipigana na tembo, wakati sababu za kifo cha Laikipya hazikutajwa.
Upungufu huo wa faru wawili ndiyo sababu ambayo baadaye ilisababisha
kuzaliwa kwa hoja ya faru John kupelekwa Grumeti kupanda na kuzalisha
majike.
Hali hiyo inatajwa kuwa ndiyo iliyosababisha uongozi wa Grumeti
inayomilikiwa na tajiri wa Marekani, Paul Tudo Jones, waandike barua ya
kuomba faru dume kwa Mkurugenzi wa Wanyamapori, jambo ambalo
lilifanyika.
Vyanzo vya habari kutoka serikalini vinaeleza kuwa baada ya maombi hayo,
kilikaa kikao cha Kamati ya Tembo na Faru mjini Dodoma ambacho kilitoa
mapendekezo yake kuwa faru John anafaa kwenda Grumeti.
Miongoni mwa mambo yaliyojadiliwa ni pamoja na usalama wake, gharama
kubwa za kumhamisha na suala zima la siasa kuhusu hatua hiyo.
Kwa hiyo taratibu zikaanza, ikiwamo kutafuta madaktari watakaoshiriki kumkamata, ambao miongoni mwao walikuwa kutoka Kenya.
Hatua ya kwanza ya kumhamisha kwa mujibu wa taarifa za wataalamu wa
uhifadhi, ilikuwa ni kujengwa kwa banda maalumu ambalo faru John
aliingizwa Novemba 7, 2015.
“Unajua kuna taratibu za kuhamisha faru, hamuwezi kumdunga sindano ya
usingizi na kumbeba, unaweza kumjeruhi na hata kusababisha kifo, kwa
hiyo tulimuacha azoee lile banda kwanza kwa kumuwekea miwa, wanapenda
sana miwa.
“Kwa kawaida mkishabeba banda alimo na kuliingiza kwenye gari maalumu, ndipo mnamdunga sindano.
“Kwenye banda hilo alikuwa akiingia na kutoka kwa mwezi mmoja, ilipofika
Desemba 8, 2015, ndipo akapelekwa eneo la Sasakwa, Grumeti,” alieleza
mmoja wa wahifadhi aliyeshiriki kumhamisha faru huyo.
Mhifadhi huyo alilieleza gazeti hili kwamba kazi ya kumhamisha faru John
ilifanywa na watu 56 na magari 15, na baada ya kumfikisha, timu ya
madaktari ilibaki Sasakwa kwa siku saba kufuatilia maendeleo yake.
“Kule Sasakwa kwanza aliwekwa kwenye eneo dogo ili iwe rahisi
kumfuatilia, lakini ilipofika Januari 8, mwaka huu, alifunguliwa na
kuachwa kwenye eneo kubwa la wazi, na afya yake ilikuwa vizuri na
alikuwa na mahusiano mazuri na faru jike aliyekuwa eneo hilo,” alieleza
mhifadhi mwingine.
Hata hivyo, inadaiwa kuwa faru John alianza kuonekana amezubaa tofauti
na uchangamfu wa awali na ilipofika Agosti 20, mwaka huu, hali yake
ilibadilika na kuwa mbaya kiasi cha kusimama kwa shida, jambo
linalotajwa kuwashtua hata madaktari waliokuwa wakimwangalia.
Inadaiwa alipoteza maisha usiku wa kuamkia Agosti 21.
Mhifadhi huyo alisema kuwa faru John alikufa akiwa na umri wa miaka 38,
miaka mitatu zaidi ya wastani wa maisha ya faru ambao ni miaka 35.
Alisema kuwa baada ya kifo chake uchunguzi wa kitaalamu kubaini sababu
za kupoteza kwake maisha ulifanyika na kuhudhuriwa na madaktari kadhaa
na wanafunzi zaidi ya 50 kutoka Chuo Kikuu cha Kilimo Sokoine (SUA).
Miongoni wa madaktari wanaotajwa kushiriki ni Dk. Morris Kilewo
(TANAPA), Dk. Ernest Mjingo (TAWIRI), Dk. Emmanuel Macha (TANAPA), Dk.
Justin Samanche (TAWIRI) na Profesa Donald Mpanduji wa SUA.
Taarifa nyingine zinasema kuwa baada ya uchunguzi huo, pembe mbili za
faru John zilikabidhiwa kwa Mhifadhi wa Ikorongo-Grumeti, ambaye ni
mtumishi wa wizara ili kuzipeleka Dar es Salaam ambako nyara za Serikali
zinahifadhiwa katika jengo la Makao Makuu ya Wizara ya Maliasili na
Utalii (Mpingo House).
Pia pembe kubwa ya faru John ilikuwa imewekwa kifaa maalumu cha utambuzi
(transponder), ambacho hadi sasa kipo ndani ya pembe hiyo, na
kinachotakiwa ni kuweka betri na kupata taarifa kuhusu faru huyo, njia
ambayo inatajwa kuwa bora kuliko vipimo vya vinasaba (DNA).
Baadhi ya wahifadhi ambao wamehojiwa na kikosi kazi maalumu kilichoundwa
na Serikali kuchunguza kile kinachotajwa kuwa “utata kifo cha Faru
John”, walisema suala hilo lilipaswa kufanywa na wataalamu wa
wanyamapori.
“Jamani hili suala ni la kitaalamu zaidi, sasa tulitarajia iundwe timu
ya wataalamu waliobobea katika masuala ya wanyamapori ifanye kazi
kwanza, kisha kama kutaonekana kuna kosa la jinai, sasa kikosi kazi
kingeingia kazini kuchunguza,” alisema mmoja wa wahifadhi waliohojiwa.
Desemba 6, mwaka huu akiwa ziarani mkoani Arusha, Waziri Mkuu aliuagiza
uongozi wa Mamlaka ya Hifadhi ya Ngorongoro, umletee nyaraka zote
zilizotumika kumhamisha faru John kutoka hifadhi hiyo ifikapo Alhamisi,
Desemba 8.
Waziri Mkuu alitoa agizo hilo alipotembelea ofisi za Makao Makuu ya NCAA
zilizopo wilayani Ngorongoro, mkoani Arusha na kuzungumza na watumishi
wa mamlaka hayo pamoja na wajumbe wa Baraza la Wafugaji, ikiwa ni sehemu
ya ziara yake ya kikazi mkoani humo.
Saa 7 usiku Desemba 9, Waziri Mkuu alipokea taarifa inayoelezea
utaratibu uliotumika kumhamisha faru John kutoka Hifadhi ya Ngorongoro
kwenda Sasakwa Black Rhino Sanctuary iliyoko katika Hifadhi ya Grumeti.
Akizungumza katika kikao kilichofanyika nyumbani kwake Oysterbay, Dar es
Salaam na kuhudhuriwa na Waziri wa Maliasili na Utalii, Profesa
Maghembe na baadhi ya watendaji wa wizara yake, Waziri Mkuu alisema
taarifa hiyo itafanyiwa kazi na wataalamu wa ofisi yake.
Akisoma taarifa hiyo mbele ya Waziri Mkuu, Profesa Maghembe alisema hadi
kufikia Desemba 2015 wakati faru John anahamishwa, alikuwa na watoto 26
(sawa na asilimia 70.2) ya faru wote waliokuwapo ndani ya kreta.
“Kati ya faru 37 waliokuwapo ndani ya kreta, watoto wake walikuwa 26
sawa na asilimia 70.2. Uamuzi wa kumwondoa John ulikuwa ni muhimu, ili
kuwezesha kuongezeka kwa faru weusi na kupunguza tatizo la ‘inbreeding’
ndani ya Hifadhi ya Ngorongoro.”
Baada ya kuhamishiwa Sasakwa, Waziri Maghembe alisema Julai 10, mwaka
huu afya ya faru John ilianza kudorora na alikufa Agosti 18, mwaka huu.
Taarifa hiyo iliandaliwa na Kamati ya Taifa ya Kuwalinda Tembo na Faru.
Akikabidhi pembe za faru huyo mbele ya Waziri Mkuu, Kaimu Mkurugenzi
Msaidizi wa Kitengo cha Kupambana na Ujangili wa Wanyamapori, Robert
Mande, alimweleza kwamba pembe kubwa ya faru John ilikuwa na uzito wa
kilo 3.6 na ndogo ilikuwa na uzito wa kilo 2.3.
Mbali ya Waziri Mkuu kupokea ripoti na pembe za faru huyo, lakini siku
tatu baada ya agizo hilo, maofisa watano wa NCAA wanaotuhumiwa kushiriki
kumwondoa faru John kutoka katika kreta hiyo walikamatwa kwa mahojiano,
ili kujua ukweli kuhusu mazingira ya kupotea kwake.
Pia Waziri Mkuu aliituhumu menejimenti na wafanyakazi wa NCAA kuwa
imejaa vitendo vya rushwa na wizi na asingeweza kuvumilia sakata la faru
John, ambaye alisema kuwa aliuzwa kwa Sh milioni 200 kwenye Hoteli ya
Grumeti iliyo Hifadhi ya Serengeti na kuwa walipokea fedha za awali Sh
milioni 100.
Waziri Mkuu alisema anataka kumwona faru huyo, nyaraka za kumhamisha na
kama amekufa basi apelekewe hata pembe ofisini kwa kuwa anajua pa
kuzipeleka.
Alisisitiza kuwa ikibainika kuna ambao wamekiuka taratibu watawajibika.